«سربازی می‌تواند شغل آفرین باشد نه خدمت اجباری»؛ این پیشنهاد با واکنش یکی از مقام‌های ستاد کل نیروهای مسلح روبه‌رو شده، ولی استدلالِ رد این پیشنهاد اگر نگوییم عجیب است، دست‌کم منطقی به نظر نمی‌رسد.

به گزارش «تابناک»، در روزهای گذشته، دکتر محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص نظام که برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری آتی اعلام آمادگی کرده است، در سخنانی در جمع مردم کرج گفته بود: «در صورت پیروزی در انتخابات یازدهم ریاست‌جمهوری با کمک مجلس شورای اسلامی و مقام معظم رهبری، سربازی حرفه‌ای را جایگزین خدمت اجباری خواهم کرد؛ در سربازی حرفه‌ای، هم نیروهای نظامی توانمند‌تر می‌شوند و هم جوانان به جای خدمت اجباری، زمانشان را در فراگیری و انجام یک شغل خواهند گذراند تا به نوعی کار‌آفرینی در کشور نیز تقویت شود و آمار بیکاری کاهش یابد‌».

البته این سخنان روز گذشته با واکنش [البته غیر رسمی] یک مقام مسئول ستاد کل نیروهای مسلح روبه‌رو شد که به یک خبرگزاری گفت: «از کاندیداهای ریاست‌جمهوری می‌خواهیم در مورد مدل سربازی که از حیطه ریاست‌جمهوری خارج است، اظهار‌نظر نکنند؛ محل بررسی مدل‌های مختلف سربازی، ستاد کل نیروهای مسلح است و این مسأله همواره در این ستاد ‌بررسی و ارزیابی ‌می‌شود».

این مقام که ظاهرا نخواسته نامش منتشر شود، در حالی اظهار نظر درباره مدل سربازی را مردود دانسته که تنها دستاویز این امر را انحصار بررسی مدل‌های گوناگون خدمت نظام وظیفه برای ستاد کل نیروهای مسلح بیان کرده و دست ریاست جمهوری را در این موضوع بسته دانسته است.

این واکنش از این روی عجیب خواهد بود که سخن گفتن درباره مدل سربازی، در حقیقت بحث پیرامون قانونی است که در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و به دنبال آن، نه تنها قابل نقد است، بلکه می‌تواند به اقتضای ارتباط با حوزه‌های دیگر ـ از جمله معضل ازدواج و کاهش جمعیت ـ در قالب طرح‌ها و لایحه‌های گوناگون ‌بازخوانی شود.

و البته این مهم هنگامی پر اهمیت‌تر خواهد بود که بدانیم مقوله‌هایی مانند کاهش جمعیت، به شدت مورد توجه فرمانده کل قوا بوده و البته بحث کار‌شناسی درباره ریشه‌یابی آن و ارتباط و تأثیراتی که می‌تواند خدمت نظام وظیفه با آن داشته باشد، دولت را به بهترین طراح مدل جدید تبدیل خواهد کرد که البته اجرا و یا رد پیشنهاد ایشان، مشروط به تصمیم فرمانده کل قوا، رهبر انقلاب خواهد بود.

با این تفاسیر بسیار روشن است که سخن گفتن درباره مدل سربازی توسط کسانی که برای نشستن در جایگاه ریاست جمهوری خود را در معرض انتخاب قرار خواهند داد، نه تنها محلی از اعراب نخواهد داشت، بلکه می‌تواند دستمایه ورود تصمیم گیران به بررسی پیشنهادهای گوناگون برای هر چه کارآمد‌تر کردن نیروهای مسلح بوده و راه را برای یک کار کار‌شناسی جامع باز کند.

اما ماجرا به این نکته پایان نخواهد یافت، چراکه اظهار نظر این مقام مسئول، آنجا از دایره تعجب فرا‌تر خواهد رفت که بدانیم تصمیم گیری درباره مقتضیات کشور در ارتباط با خدمت سربازی در اختیار شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و منوط به فرمان فرمانده کل قوا شده است؛ به این مفهوم که شورای عالی امنیت ملی، به نوعی جایگزین شورای عالی دفاع ملی شده که طی دوران دفاع مقدس، هدایت راهبردی امور جنگ تحمیلی را عهده‌دار بود و با پایان یافتن جنگ تحمیلی منحل شد تا شورای عالی امنیت ملی، نقش هماهنگ سازی فعالیت‌های سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعی ـ امنیتی و همچنین تعیین سیاست‌های دفاعی ـ امنیتی کشور (در محدوده سیاست‌های کلی تعیین شده از طرف مقام رهبری) را عهده دار شود.

با این تفاسیر، کافی است به نقش رئیس جمهور در این شورای عالی بنگریم که سه تن از اعضای کابینه (وزرای امور خارجه، کشور و اطلاعات) در این شورا به عنوان همکار با وی حضور داشته و ریاست شورا نیز بر عهده شخص رئیس جمهور است. با این حساب چگونه می‌توان گفت که رئیس جمهور اجازه اظهار نظر در‌باره مدل سربازی را ندارد؟ مگر غیر از آن است که می‌توان در این شورا اموراتی مثل افزایش کارآمدی نیروهای مسلح را به شور نشسته و در پایان کار، مراتب را برای گرفتن نظر رهبری در اختیار ایشان گذاشت؟

به عبارتی بهتر، مگر می‌شود شورای عالی امنیت ملی، که رئیس جمهور در رأس آن قرار دارد ـ خواه رئیس جمهورِ مستقر باشد و خواه کسی که برای قرار گرفتن در این جایگاه، آماده شرکت در انتخابات شده است ـ نقطه نظریات مثبت خود را درباره بهینه کردن سیستمی که در موضوعات حیاتی مانند جمعیت موثر است در شورا مطرح نکرده و منتظر نقطه نظریات یک مقام مسئول در ستاد بماند؟!

شاید بد نباشد به جای این بحث‌ها به قیاس شرایط خدمت وظیفه در کشورمان با‌ دیگر کشور‌های جهان نشسته و از اینکه نسبت به بسیاری کشور‌ها، جایگاه خوبی در باب مدت زمان خدمت، سن مشمولیت، شرایط خرید خدمت و... نصیبمان نمی‌شود؛ خرسند نباشیم.

ردیف نام کشور مدت خدمت سربازی (ماه) محدوده سنی مشمولیت خدمت (سال) توضیحات
1 اتریش 6 18 تا 35 مدت خدمت اجباری از سال 2007 از 8ماه به 6 ماه کاهش یافته است / افرادی که قادر به خدمت در ارتش نیستند، به خدمت اجتماعی (به مدت 9 تا 12ماه) اعزام می‌‌‌شوند.
2 بلاروس 12-18 18 تا 27 خدمت برای افرادی که دارای تحصیلات عالی نیستند ۱۸ ماه و برای کسانی که تحصیلات عالی دارند ۱۲ ماه است.
3 برمودا 38 18 تا 32 جمعیت: کمتر از یک میلیون نفر / دفاع از این کشور به عهده انگلستان است.
4 برزیل 9 تا 12 18 تا 45 شرایط معافیت گسترده است. در این کشور حتی برای ورود به دانشگاه نیز می‌توان از معافیت دائم برخوردار شد.
5 شیلی - - خدمت لغو شده ولی دولت اختیار دارد در صورت نیاز دوباره اجرایش کند.
6 چین 24 18 تا 22 خدمت در این کشور زن و مرد نمی‌شناسد اما با توجه به جمعیت بسیار زیاد و شمار بالای افرادی که برای پیوستن به نیروهای دفاعی داوطلب می‌شوند، کمتر خدمت اجباری صورت می‌گیرد.
7 قبرس 24 18 تا 50 جمعیت: کمتر از یک میلیون نفر
8 دانمارک 4-12 18 تا 27 معمولا طول خدمت 4 ماه است / معادل 6 ماه خدمات اجتماعی
9 مصر 14-48 18 تا 30 از وضعیت بعد از انقلاب مصر خبری در دست نیست.
10 اریتره 16 18 تا 40 دولتش در دستگيری سربازان فراری مشهور است.
11 اوکراین 18 18 تا 27 قرار بود تا سال 2010 حذف شود.
12 ترکیه 6 تا 15 20 تا 41 روند کاهش مدت خدمت و تسهیل شرایط فروش خدمت در دستور کار قرار دارد.
13 کره جنوبی 24-27 20 تا 30 سربازان فراری زندانی می‌شوند.
14 لبنان 12 18 تا 30 مقرر شده بود که تا سال 2007 خدمت‌اجباری حذف‌شود.
15 مالزی 3 18 به بالا انتخاب 20 درصد بصورت قرعه کشی
16 مکزیک 12 18 به بالا قرعه کشی
17 نروژ 12 18 تا 44 معمولا بعد از 28 سال به خدمت فرا خوانده نمی‌شوند. فارغ‌التحصیلان هنرستان، در دوره نظامی کار آموزی می‌کنند.
18 روسیه 24 18 تا 27 ترکیبی از نیروهای اجباری و قراردادی (بیش از 70 درصد نیروهای قراردادی هستند) / برنامه‌های برای کاهش خدمت به مدت 1 سال در نظر دارند / سن پایان مشمولیت عملا بسیاری را از سربازی معاف کرده است.
19 سنگاپور 24 18 تا 21 هر فرد پس از انجام خدمت باید تا ده سال و هر سال به مدت 40 روز در آموزش‌های دوره احتیاط شرکت کند. / خدمت تا سال 2005 سی ماه بود.
20 سوئیس 260 روز 19 تا 49 معادل 390 روز خدمات اجتماعی / طی 22 سال پس از خدمت، 10 دوره متناوب برای تجدید آموزش فراخوانده می‌شوند / زنان می‌توانند بطور داوطلبانه خدمت نمایند.
21 تایوان 16 19 تا 35 قرار بود به 12 ماه تقلیل پیدا کند.
22 آلمان 9 18 تا 49 اگر فردی قادر به خدمت نباشد، می‌تواند خدمت اجتماعی (بین 9 تا 18 ماه) زنان نیز می‌توانند به خدمت اختیاری بروند.
23 سوئد 7 تا 17 19 تا 49 زنان نیز می‌توانند به خدمت اختیاری بروند / هر سال عملا کمتر از یک سوم 19 ساله های مشمول به خدمت اعزام می‌شوند. مردان می‌‌توانند خدمت غیرنظامی (با مدت بیشتر) را انتخاب نمایند (مانند مامور آتش نشانی)
24 لهستان 9 18 تا 49 در سال 2005 طول مدت خدمت سربازی از 12 ماه به 9 ماه کاهش یافت.
25 بلغارستان 9 18 تا 49 به زودی خدمت اجباری به پایان خواهد رسید.
26 ونزوئلا تا 24 18 تا 34 یکی از دلایل معافیت در این کشور، همجنس بازی است!
27 ایران 24 18 تا 50 مدت خدمت به تازگی (بیش از یکسال) افزایش یافته است / اکنون مدت سربازی 21 ماه است که برای سربازان امریه تا 24 ماه هم می‌رسد.

جدول برگرفته از سایت سازمان وظیفه عمومی ناجا با اعمال تغییرات لازم (بروز رسانی شده)

و شاید بد نباشد که بدانیم ۶۱ درصد کشورهای جهان (۱۲۳ کشور) سربازی اجباری ندارند، ۱۱ درصد (۲۴ کشور) سربازی به مدت یک سال و کمتر دارند، ۴ درصد (هفت کشور) صرفا در امور مدنی یا به صورت نظامی غیر مسلح سربازی دارند، ۷ درصد (چهارده کشور) از سربازی انتخابی بهره می‌برند، ۸ درصد (پانزده کشور) از ترکیب نیروهای داوطلب و اجباری استفاده می‌کنند و در پایان، ۹ درصد (ایران و شانزده کشور دیگر) سربازی اجباری بیش از یک سال و غیر انتخابی را به اجرا می‌گذارند.