نظارت بر انتخابات یكی از اركان هر انتخاباتی به شمار می رود. از این رو همانگونه كه اجرای انتخابات و چگونگی گزینش مجریان آن حایز اهمیت است نظارت بر شیوه اجرا و نیز چگونگی گزینش ناظران انتخاباتی نیز اهمیت فراوانی دارد. در كشور ما مرجعیت نظارت بر انتخابات طبق اصل 99 قانون اساسی بر عهده شورای نگهبان نهاده شده است اما این نظارت با ساز و كارهای قانونی و به روشی كاملا مردمی اعمال می شود. طبق قوانین موضوعه انتخابات ، مجریان و ناظران در سطوح مختلف از میان مردم انتخاب می شوند.
قانون انتخابات شیوه گزینش مجریان و ناظران و نیز حدود و اختیارات آنان را مشخص كرده است. طبق قانون انتخابات برای مشخص شدن تركیب «هیئت های اجرایی» كه وظیفه اجرا كردن انتخابات را دارند، سی نفر از معتمدین محلی از سوی فرماندار یا بخشدار مركز هر حوزه انتخابیه انتخاب می شوند كه مورد تأیید هیأت نظارت مربوطه باشند. معتمدین باید دارای ایمان و التزام عملی به اسلام و قانون اساسی و حسن شهرت و سواد خواندن و نوشتن بوده و از عوامل موثر در تحكیم رژیم سابق و وابسته به گروه های غیرقانونی نباشند. این افراد در حضور هیأت نظارت نه نفر را از بین خود به عنوان معتمدین محلی انتخاب می كنند. هیأت های اجرایی مركزی از میان معتمدین محلی انتخاب شده و فرماندار یا بخشدار و رئیس ثبت احوال مركز حوزه انتخابیه و در حضور هیأت نظارت شورای نگهبان تشكیل می شوند و هیأت های اجرایی فرعی نیز به همین طریق.(1)
دستگاه اجرایی كشور در انتخابات نقش پشتیبانی از هیأت های اجرایی در فراهم كردن امكانات اجرای انتخابات را برعهده دارد و شورای نگهبان قانون اساسی نقش نظارت عالی بر كل فرایند انتخابات را بر عهده دارد. بنابراین نقش اساسی شورای نگهبان طبق قانون اساسی به عنوان ناظر عالی بر انتخابات، مرجع نهایی تظلم خواهی داوطلبان و فصل الخطاب در اختلافات احتمالی بین هیأت های اجرایی و نظارت خواهد بود. هیأت های نظارت نیز طبق قانون نظارت بر انتخابات و به شیوه ای كاملا مردمی شكل می گیرد. بر این اساس یك هیأت پنج نفره با حضور حداقل یكی از اعضای شورای نگهبان قانون اساسی و افراد مسلمان و آگاه و مورد اعتماد از سوی شورا به عنوان هیئت مركزی نظارت بر انتخابات تشكیل می شود كه این هیئت مركزی نیز در هر استان از میان افراد با شرایط یاد شده یك هیأت پنج نفری تعیین می كند. هیأت های نظارت حوزه های انتخابیه و حوزه های فرعی نیز به همین طریق از میان مردم انتخاب می كنند.(2)
همانگونه كه ملاحظه شد اگرچه طبق قانون، وزارت كشور وظیفه اجرا و شورای نگهبان وظیفه نظارت بر انتخابات را بر عهده دارند اما این امر توسط نیروهای مردمی در هر منطقه انجام می پذیرد. به بیان دیگر دستگاه اجرایی كشور در انتخابات نقش پشتیبانی از هیأت های اجرایی در فراهم كردن امكانات اجرای انتخابات را برعهده دارد و شورای نگهبان قانون اساسی نقش نظارت عالی بر كل فرایند انتخابات را بر عهده دارد. بنابراین نقش اساسی شورای نگهبان طبق قانون اساسی به عنوان ناظر عالی بر انتخابات، مرجع نهایی تظلم خواهی داوطلبان و فصل الخطاب در اختلافات احتمالی بین هیأت های اجرایی و نظارت خواهد بود.
پی نوشت ها:
1- مواد 31 و 32 قانون انتخابات مجلس
2) مواد 1 و 2 و 3 و 5 و 6 و 7 قانون نظارت بر انتخابات مجلس

روزنامه کیهان